نمونه‌برداری در آزمايش ABG
سهيل رحيمي- كارشناس آزمايشگاه (مركز بهداشت صدا و سيما)
مقدمه
بررسي گازهاي خون شرياني (ABG) اطلاعات مهمي در خصوص عملكرد تنفسي و متابوليك فراهم مي‌آورد و هم اينك در درمان باليني جايگاه ويژه‌اي دارد. تفسير نتايج ABG در شماره‌هايي چند از اخبار آزمايشگاهي توسط اساتيد محترم بررسي شده است، وليكن تفسير ABG زماني مفيد واقع مي‌شود كه بر پايه يك نمونه مناسب و درست باشد، چرا كه پارامترهاي ABG بشدت وابسته به نحوه صحيح نمونه‌برداري و انتقال آن به آزمايشگاه با رعايت زنجيره سرد مي باشد.
امري كه متأسفانه در مراكز درماني بخصوص مراكز آموزشي كمتر رعايت مي‌شود، نگارنده در طي سالها به كرات شاهد اين بي‌توجهي مهم بوده كه گاهاً منجر به درمان نادرست بيمار و سلب اعتماد از آزمايشگاه نيز شده است. از آنجائي كه غالباً در مراكز درماني، ABG توسط كادر درمان گرفته مي‌شود، پيشنهاد مي‌گردد آزمايشگاه نحوه نمونه‌گيري صحيح را بصورت پوستري تهيه و در اختيار بخشهاي واحد درماني قرار دهد.
نمونه‌هاي خون شرياني معمولاً با خونگيري مستقيم از شريان راديال بدست مي‌آيند، براي اينكار نكات ذيل را در نظر مي‌گيريم:
1- يك سرنگ 5 ميلي‌ليتري را با سر سوزن G 21 يا 20 با 0.5 تا 1 ميلي‌ليتر هپارين پر مي‌كنيم. به دقت پيستون سرنگ را به عقب و جلو حركت داده، سطح داخلي محفظه سرنگ را با هپارين آغشته مي‌نمائیم. هپارين اضافي را خارج كرده و تنها لايه‌اي نازك درون سرنگ باقي مي‌گذاريم، در هنگام خونگيري سر سوزن را با سر سوزن ديگري كه آغشته به هپارين نباشد، تعويض مي‌كنيم.
2- بيمار را در وضعيت راحتي قرار داده، بازو را بر روي ميز يا تخت تكيه داده بطوريكه ساعد و مچ با زاويه حدوداً 30 درجه نسبت بهم مطابق شكل الف قرار گيرند، شريان راديال را كه در 1 تا 2 اينچي شيار مچ است لمس مي‌كنيم، پوست اطراف محل خونگيري را با سواب الكل يدوره كاملاً پاك مي‌كنيم و صبر مي‌كنيم تا پوست خشك شود.
اگر احتمال بروز مشكلي به هنگام خونگيري وجود داشته باشد، پوست و بافتهاي نرم را با تزريق زير جلدي 1 تا 2 ميلي‌ليتر ليدوكائين 2% بي‌حس مي‌كنيم. تزريق با زاويه حدود 10 درجه نسبت به سطح پوست انجام مي‌گيرد و براي تأثير ليدوكائين حدود 1 تا 2 دقيقه زمان لازم است.
3- در حاليكه شريان را لمس مي‌كنيم با سوزني كه با زاويه 45 درجه بطرف پائين و مستقيماً به محل ضربان شريان نشانه رفته است، به سرعت پوست را سوراخ مي‌كنيم.
4- با دقت سوزن را تا زمان ورود خون به سرنگ جلو مي‌بريم، اجازه مي‌دهيم 3-2 ميلي‌ليتر از خون با جريان نبض بصورت خود بخود وارد سرنگ شود. در صورت استفاده از سرنگ پلاستيكي لازم است پيستون را به عقب بكشيم تا نمونه بدست آيد.
5- سوزن را بيرون كشيده و حبابهاي هواي آنرا خارج و با يك درپوش پلاستيكي سوزن را مي‌پوشانيم. جهت جلوگيري از فعاليت متابوليك سلولهاي خون و تغيير مقادير واقعي، بايد نمونه را بلافاصله در يخ قرار داد و نمونه را سريعاً همراه با اطلاعاتي از ميزان هموگلوبين و درجه حرارت بدن بيمار به آزمايشگاه منتقل نمود.
در صورتي كه نمونه به هر دليلي داراي لخته باشد، نبايد جهت انجام آزمايش بكار رود. مي‌دانيم 98% اكسيژن خون به هموگلوبين متصل است و 2% آن در پلاسما محلول مي‌باشد، در آزمايش ABG، Po2 از همين اكسيژن محلول اندازه‌گيري مي‌شود و وجود لخته، Po2 و به تبع آن ساير پارامترها را تغيير خواهد داد.
6- به مدت حداقل 5 دقيقه مستقيماً بر روي شريان در محل خونگيري فشار بياوريد. هيچگاه از بيمار نخواهيد خود بر محل خونگيري فشار آورد، چرا كه ممكن است نتواند فشار كافي وارد كند و محل خونگيري دچار خونريزي شود.
7- جريان خون دست به وسيله شريانهاي راديال و اولنار تأمين مي‌شود. وقتي عارضه‌اي مانند ترومبوز براي شريان راديال پيش آيد، جريان خون دست توسط شريان اولنار تأمين مي‌شود. كفايت اين كولاترال را مي‌توان توسط تست آلن Allen ارزيابي كرد.
تست Allen :
ابتدا بر روي هر دو شريان راديال و اولنار فشار بياوريد. سپس از بيمار بخواهيد مشتش را به سفتي به هم بفشارد تا دست از جريان خون خالي و سفيد گردد. آنگاه به سرعت فشار را فقط از روي شريان اولنار برداريد. دست بايد به سرعت، رنگ طبيعي خودش را بگيرد كه بيانگر كافي بودن جريان خون مويرگي توسط گردش خون اولنار است.
8- از آنجائيكه تماس خون شرياني با حبابهاي هوا مي‌تواند مقدار اكسيژن را افزايش يا كاهش دهد (حبابهاي هوايي حاوي 21% O2 و Co2 هستند)، لذا نمونه خون شرياني نبايد هيچ گونه حباب هوايي داشته باشد.
9- براي دستيابي به مقادير دقيق گازهاي خون بايد از انعقاد خون جلوگيري كرد. در ABG هپارين به عنوان يك ضد انعقاد بكار مي‌رود. البته غلظت H+ در هپارين بيشتر از ميزان آن در خون است، در حاليكه مقادير O2 و Co2 در آن مشابه مقادير موجود در هواي اتاق مي‌باشد. وجود مقادير زياد هپارين مي‌تواند مقادير خوني گازها را با اثر رقيق‌كنندگي خود تغيير دهد. اگر مقدار خون كشيده شده كافي باشد (2 تا 3 ميلي‌ليتر) و هپارين اضافي نيز قبل از نمونه‌گيري از سرنگ خارج گردد، اين امر از نظر عملي بي‌ارزش خواهد بود. با اين حال اگر از سرنگي بزرگ براي نمونه‌برداري حجم كم استفاده شود، آنگاه باعث خطا خواهد شد.
منابع :
1- ABG Analysis Procedur- 2005
2- Basic Arterial Blood Gas Interpretation
Zagelbaum – 1988
