سرطان خون
تعریف سرطان خون
سرطان خون یا لوسمی ( لوکمی) ريشه در زبان لاتين به معنای خون سفيد دارد. در بیماری سرطان خون، مغز استخوان مقدار بسیار زیادی از سلولهای سفید خون غیرعادی تولید می‌کند. این سلولها با سلولهای خون نرمال و عادی متفاوت هستند و درست عمل نمی‌کنند. درنتیجه، تولید سلولهای سفید خون طبیعی را متوقف کرده و توانایی فرد را در مقابله با بیماری‌ها از بین می‌برند. سلولهای لوکمی همچنین بر تولید سایر انواع سلولهای خونی که توسط مغز استخوان ساخته می‌شود از جمله گلبولهای قرمز خون که اکسیژن را به بافت‌های بدن می‌رسانند و همچنین پلاکتهای خونی که از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند، نیز فشار می‌آورد. سرطان خون یکی از چهار سرطان شایع کودکان است.
انواع سرطان خون
سرطان خون براساس طيف، شدت و سرعت پيشرفت روند بيماری به دو دسته حاد و مزمن تعريف می شود :
۱ -لوسمی حاد، رشد سريع همراه با تعداد زيادی گلبولهای سفيد نارس است و مدت فاصله زمانی بين شروع بيماری و گسترش دامنه آن بسيار کوتاه است.
۲- لوسمی مزمن، رشد آهسته همراه با تعداد بيشتری سلولهای های سرطانی بالغ است و مدت فاصله زمانی بين شروع بيماری و گسترش دامنه آن طولانی تری است. لوسمی نيز با توجه به نوع سلولهای موجود در بافت مغز استخوان که دچار سرطان شده است، تعريف می شود و اشکال مختلفی از اين نوع سرطان وجود دارد که هر کدام نشانه ها و عوارض خاص خود را دارند.
خون و انواع سلولهای خونی
خون از مایع لزجی به نام پلاسما و سلولهای های شناور آن که توسط مغز استخوان تولید می شود، تشکیل شده است. مغز استخوان ماده ای نرم و اسفنجی شکل است که داخل استخوانها یافت می شود. این ماده حاوی سلولهایی است که سلولهای های مادر یا سلول پایه نامیده می شود و وظیفه آنها تولید سلولهای خونی است.
سه نوع یاخته خونی وجود دارد :
-1 گلبولهای سفید که مسئولیت دفاع از بدن را در مقابل عوامل خارجی عهده دارهستند.
-2گلبولهای قرمز خون که اکسیژن را به بافتها حمل کرده و فرآورده های زائد را از اندامها و بافتها جمع آوری می کنند.
-3پلاکتها که وظیفه انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی را بر عهده دارند.
علائم هشدار دهنده سرطان خون
-1تورم و خونريزی لثه ها و خونريزی مکرر بينی
-2تظاهر لکه‌های قرمز دانه اناری زيرجلدی پوست
-3ضعف و لاغری و احساس خستگی مفرط
-4احساس سيری و بی‌اشنهایی وخواب‌آلودگی
-5دردهای استخوان و مفاصل
-6تب و لرز و نشانه های شبیه سرماخوردگی
-7تنگی نفس در اثر فعاليت
-8لخته يا منعقد نشدن خون در پی ايجاد زخم يا بريدگی
-9عفونتهای مکرر و عود آنها
-10تورم و بزرگی حجم غده های لنفادی، طحال و کبد و کم خونی
علاوه بر نشانه های فوق ممکن است عوارضی در بيمار ظاهر شود که به اجتماع ياخته ها و سرايت سرطان به اندامهای ديگر بدن مربوط باشد. در چنين مواردی بيمار از سردرد، حالت تهوع و استفراغ، کاهش سطح هوشياری، تشنج، عدم حفظ تعادل، تورم در ناحيه گردن و صورت شکايت می کند.
علل زمینه ساز سرطان خون
بيماری سرطان خون توسط متغيرهای ناشناخته و مستقل متعددی موجب تغييرات سلولها شده و منجر به تداخل در سيستم تکثير سلولهای مغز استخوان می‌شود. عامل مستعد و پيشتاز در تظاهر سرطان خون مانند هر سرطان ديگری به هم خوردن نظم تقسيم سلولی است. تحقيقات روند بدخيمی بيماری سرطان خون را به اين عوامل ارتباط می دهند:
-1جنس- لوسمی در مردان بيشتر تظاهر می کند
-2 سابقه قبلی ابتلا به برخی از بيماری های خونی و يا سابقه قبلی ابتلا به سرطان
-3عوامل ژنتيکی و استعداد ميزبان: عوامل ژنتيکی از جمله نقايصی در کروموزوم‌ها و انتقال ژن معيوب
-4تشعشع- افرادی که در معرض تابش تشعشعات هسته ای و سرطانزا قرار گرفته اند
-5اعتياد به دخانيات
-6آلاينده های موجود در هوای محيط زيست و محل کار ( مواد يونيزه ، مواد صنعتی و شيميايی سمی مانند بنزين ومشتقات آن)
-7نارسايی مکانيسم ايمنی طبيعی بدن
-8سن- در ميان بزرگسالان، استعداد ابتلا به لوسمی با افزايش سن ارتباط مستقيم دارد. افراد بالای ۵۵ سال بايد بيشتر مراقب علائم هشدار دهنده اين بيماری باشند.
راههای تشخیص سرطان خون
-1معاينات فیزیکی: شناسایی نشانه‌های فیزیکی و جسمی سرطان مثل رنگ پریدگی ناشی از کم خونی، و ورم غده‌های لنفاوی، کبد یا طحال
-2آزمایش خون: شمارش تعداد گلبولهای سفید یا پلاکتهای خون
-3نمونه گیری از مغز استخوان
-4عکسبرداری و سونوگرافی
درمان
به علت بکارگیری داروهای ضد سرطان جدید، بقای بیماران سرطان خونی در چند سال گذشته افزایش داشته است. این داروها منجر به فروکش کردن نشانه‌ها می‌شود و جریان درمان بیماری بدتر نمی‌شود و حتی بیماران تا اندازه‌ای درمان می‌شوند. درمان لوسمی بستگی به نوع لوسمی، وضعیت بیماری در شروع درمان، سن، سلامت عمومی و چگونگی واکنش بیمار به نوع درمان دارد. برای درمان سرطان خون از روشهای زیر استفاده می شود:
-1شیمی درمانی
-2پرتو درمانی
-3پیوند مغز استخوان و پیوند سلولهای بنیادی